1976 წლის აგვისტოა. იუგოსლავიაში ვართ, სადაც ფილმში გიღებენ. კუნძულ სვეტი-სტეფანოზე მიმდინარეობს გადაღებები. გვერდიდან არ გშორდები. მიხარია, ფილმში რომ თამაშობ…
ამ დროს პარიზიდან ჩემი და მირეკავს. მეუბნება, რომ ცუდი ამბავი უნდა მითხრას. გული ლამისაა, გამიჩერდეს. ბავშვებს ხომ არ დაემართათ რამე? სასოწარკვეთილება მიპყრობს.
არადა, თურმე ჩვენი სახლი გაძარცვეს. ყველაფერი, რაც 20 წლის განმავლობაში დავაგროვე, გაქრა - ძვირფასეულობა, ვერცხლეული, ბეწვეული, კინოკამერები, რადიოაპარატურა…
იმის მაგივრად, რომ გამწარებულმა ვიყვირო, მოულოდნელად ხარხარს ვიწყებ. ჩემი და შოკირებულია ასეთი რეაქციით.
- რა გაცინებს?
- მადლობა ღმერთს, რომ სახლი გაძარცვეს და უარესი არაფერი მომხდარა. მეგონა, ბიჭებს დაემართათ რამე უბედურება.
რა თქმა უნდა, ჩემი ძვირფასეულობაც მენანება, მაგრამ რადგან ყველანი უვნებლად არიან, აღარაფერს დავეძებ.
შემდეგ მოვდივარ და გიყვები ამ ამბავს, თან ისე მხიარულად, თითქოს ანეკდოტი იყოს. შენ საშინლად განიცდი და მე შენი დამშვიდება მიწევს.
- არა უშავს, რც არის, არის. ერთადერთი, რაზეც გული მწყდება, დედაჩემის ბეჭდებია. შეგნებულად არ წამოვიღე თან, ბანაობისას თითიდან არ წამძვრეს-მეთქი. დანარჩენს მოევლება, ყველაფრის ყიდვაა შესაძლებელი.
- მაგრამ ქურქები? - არ ისვენებ შენ, - მოსკოვში მათ გარეშე როგორ გაძლებ? თან კოლექცია გქონდა…
- არა უშავს, სამაგიეროდ, ფეხსაცმლის კოლექცია დამრჩა. ისინი, რატომღაც, არ წაუღიათ, - ვიმშვიდებ თავს, - სიასამურის ქურქზე მართლა მწყდება გული, მასში დედოფალივით გამოვიყურებოდი, მაგრამ რაც არის, არის. მთავარია, ბავშვებს არაფერი მოუვიდათ, მთავარია, ისინი არიან კარგად.
როგორც იქნა, ვახერხებ შენ დამშვიდებას.
8 8 8
სექტემბრის ბოლოს მოსკოვში ვბრუნდები. შენ, როგორც ყოველთვის, აეროპორტში მხვდები. ვეხვევით ერთმანეთს. გვეჩქარება შინისკენ. მიყვები ათასნაირ ამბავს, მაგრამ ვგრძნობ, რაღაცის თქმას აჭიანურებ, რაღაცას მიმალავ… რაღაც მთავარს…
კარს შენ აღებ. კედლები დერმატინითაა აჭედილი, რადგან მეზობლები ჩივიან, ხმამაღალი მუსიკის ხმა გამოდისო. შევდივართ სასტუმრო ოთახში - ყველგან შუქი ანთია, ყველაფერი მილაგებულია. ლარნაკში ყვავილებია, ვაზაში - ხილი.
გიყურებ და ვგრძნობ, რაღაც ხდება. ისეთი თვალები გაქვს, როგორიც მე მაქვს ხოლმე, როცა შობის დილას ბავშვებს საჩუქრებს ვახვედრებ ნაძვის ხის ძირში.
მოულოდნელად ხელს მკიდებ და საძინებლისკენ მიგყავარ. შემდეგ თეატრალური ჟესტით აღებ კარს და…
გაოცებულს თვალები მიფართოვდება. ყველგან - იატაკზე, საწოლზე, რაფებზე, სკამზე, კომოდზე, პატარა მაგიდაზე - ვერცხლისფერი ბეწვის ნაჭრებია გადაფენილი. ეს ნამდვილი ბეწვის სიმფონიაა, ნაცრისფერი სიმფონია.
მეუბნები:
- ეს ბეწვია, რომელიც შენ ასე ძალიან გიყვარს. რუსეთის მონადირებმა ულამაზესი ბეწვები გამომიგზავნეს, საუკეთესო ხარისხის ბეწვები. ეს ბარგუზიის სიასამურია, ყველაზე იშვიათი ეგზემპლარი. შეხედე! შეგიძლია მსოფლიოში ყველაზე ლამაზი ქურქი შეიკერო. ამ ზამთარს არ შეგცივდება.
ცხოვრებაში მსგავსი არაფერი მინახავს. დედა მეუბნებოდა ბებიაჩემის ქურქზე, ათობით სიასამურის ბეწვის ნაკუწისგან არის შეკერილიო, მაგრამ ნანახი არ მქონდა. ახლა კი…
ვუყურებ და თვალებს არ ვუჯერებ. ერთადერთი, ბეწვის სუნი მძაბავს, სხვა არაფერი. სპეციფიკური სუნი ასდის. მამშვიდებ. მიხსნი, რომ იგი ჯერ დამუშავებული არ არის და ამიტომაც უდის სუნი.
- აქ 60 ცალია, გრძელი ქურქისთვის სრულიად საკმარისი…
მეორე დღეს ყველას ერთად მოვაგროვებ და ჩემოდანში ვდებ, რომ მოგვიანებით მკერავს წავუღო.
და გრძელდება ჩვეულებრივი ცხოვრება თავისი სიძნელეებით, ზრუნვით, პრობლემებით… გავა გარკვეული დრო და მოვიკითხავ ჩემს ბეწვის ნაჭრებს, რომ ქურქისთვის ვიზრუნო. ვხსნი ჩემოდანს და… ვაი! ისინი მატლებს დაუჭამია. თითქმის ყველა დაჭიანებული მხვდება. გადარჩა მხოლოდ სამი. ისინი ახლაც მაქვს, იმ დღეების მოსაგონრად.
8 8 8
მიუნხენში ვართ. საღამოა. სასტუმროს ვუახლოვდებით. შენს მეგობარ რომანს უნდა შევხვდეთ. იგი რამდენიმე წლის წინ წამოვიდა აქ ემიგრაციაში და ახლა მანქანებით ვაჭრობს. მანქანები კი შენი ერთ-ერთი გატაცებაა.
მთელი დღეა, საჭესთან ვზივარ, ძალიან დავიღალე. ამ დროს ხელით მეხები, შენკენ მექაჩები და მეუბნები:
- შეხედე, ვინ დგას!
მაშინვე ვერ ვცნობ ადამიანს, რომელიც ჩრდილში დგას და ეწევა. ვაკვირდები და გაოცებას ვერ ვმალავ. ეს ჩარლზ ბრონსონია, შენი ერთ-ერთი უსაყვარლესი მსახიობი. მისი ბოლო ფილმის პრემიერა გადის მიუნხენში და ალბათ ამიტომაცაა ჩამოსული. გინდა, გადახვიდე მანქანიდან და გამოელაპარაკო. შენ შეჩერებას ვერ ვასწრებ, არც გსურს, მომისმინო, ლამის გარბიხარ.
ვხედავ, როგორ ცდილობ, რაღაც აუხსნა, ის კი მშვიდი ჟესტით განზე გწევს და ზურგს გაქცევს. უკან ბრუნდები და მთხოვ, მე ავუხსნა ბრონსონს, რომ შენ რუსი მსახიობი ხარ და მოგწონს მისი როლები, რომ აღფრთოვანებული ხარ მისი ნიჭით. ვცდილობ, გაგაგებინო, რომ ჩემი მისვლა საქმეს არ უშველის.
- აბა, შენი თავი წარმოიდგინე ერთი წუთით, როცა თავი გაქვს მობეზრებული თაყვანისმცემლებისგან, როგორ ცდილობ მათგან თავის დაღწევას, - მაგრამ არაფრის გაგონება არ გსურს.
იძულებული ვხდები, გადმოვიდე მანქანიდან და მივუახლოვდე ჰოლივუდელ მსახიობს. მაგრამ როგორც კი რაღაცის თქმა დავაპირებ, ჩარლზი დამასწრებს.
- თავი დამანებეთ, წადით აქედან! - და სასტუმროში შედის.
თავს შეურაცხყოფილად გრძნობ. ბრაზდები… არ ვიცი, როგორ დაგამშვიდო.
ბობოქრობ. გავიწყდება, რომ შენ თვითონ ხარ ცნობილი ადამიანი, რომ ლამის მთელ მსოფლიოს უყვარხარ. გავიწყდება, რადგან ამწუთას შენ ჩვეულებრივი თაყვანისმცემელი ხარ, რომელიც თავის კერპთან მისვლას და მისთვის კომპლიმენტის თქმას ცდილობდა და რომელიც არ გაიკარეს!
კიდევ კარგი, შენი მეგობარი უკვე ადგილზე დაგვხვდა და თქვენ იწყებთ ლაპარაკს შენი ოცნების მანქანაზე - «მერსედესზე». მისი ყიდვა გინდა.
პარიზიდან უამრავი მანქანა მყავს ჩამოყვანილი. შენ ტარება ისწავლე, მათგან რამდენიმე დაამტვრიე კიდეც. ახლა «მერსედესი» გინდა - ყველაზე საიმედო მანქანა, რომლის ნაწილების შეძენა ძალიან ადვილია გერმანელ დიპლომატებთან. და კიდევ, ეს სწორედ ის მანქანაა, რომელიც ბრეჟნევს აჩუქეს და რომელსაც ხანდახან თვითონ ატარებს თურმე, მძღოლის გარეშე.
კონცერტებიდან შემოსული თანხა საკმარისია მის შესაძენად. ნებართვაც მოგცეს - შეგიძლია უცხოური მანქანა შემოიყვანო შენს ქვეყანაში. ის მანქანები, რომლებიც მე შემომყავდა საბჭოთა კავშირში, განსაზღვრული დროის შემდეგ უკანვე უნდა გამეყვანა. ასეთია კანონი რუსეთში.
კარგია «მერსედესი», მაგრამ უცხოურ მანაქანებზე გადასახადი გაცილებით მეტია. თუმცა, ეს არ გაღელვებს. ღვთის წყალობით, დღეში 5 კონცერტს ატარებ, ყოველ 2 საათში, სტადიონები და დარბაზები გადაჭედილია შენი თაყვანისმცემლებით…
იმ დღიდან მოყოლებული, მე, შენ და რომანი დავდივართ მიუნხენის საკომისიო მაღაზიებში, ვარჩევთ მანქანას. და აი, უეცრად ჩერდები! შენ წინ დგას ის - შენი ნომერ პირველი მანქანა - ფოლადისფერი უზარმაზარი ოთხკარიანი «მერსედესი»…
ვყიდულობთ. შენი სიხარული ჩემზეც გადმოდის. უბედნიერესი ხარ. ჯდები საჭესთან და პატარა ბიჭივით ერთობი…
მოსკოვში რომ შემოვედით, თავდაპირველად «საის» თანამშრომლები მხედრული სალმით გხვდებიან, ჰგონიათ, რომ პოლიტბიუროს რომელიღაც წევრი ხარ. მაგრამ გიცნობენ თუ არა, ტაშს გიკრავენ.
ამ «მერსედესს» 1979 წელს მეორე მოჰყვება - სპორტული, შოკოლადისფერი…
და ისინი შენი ყველაზე საყვარელი გასართობი გახდება.
8 8 8
ერთხელ დილით რეკავს ელოჩკა და ძლიერ აღელვებული მეუბნება:
- იცი, მარინა? კოონენის უძრავ-მოძრავ ქონებას ყიდიან. გაიბნევა ყველაფერი, არ მინდა უცხო ადამიანების ხელში მოხვდეს. იქნებ მოხვიდეთ შენ და ვლადი? მჭირდებით!
სასწრაფოდ გაღვიძებ და ელოჩკას ნათქვამს გიმეორებ, თან გეკითხები, ვინ არის ეს კოონენი?
- როგორ, არ იცი, კოონენი და ტაიროვი ვინ არიან?
მეორე გვარი თითქოს ნაცნობია ჩემთვის…
- სტანისლავსკის მოწაფეები ხომ არა? - ვვარაუდობ.
შენ სიცილი წაგსკდება.
- თითქმის გამოიცანი, შე ეშმაკო! რა თქმა უნდა, ალისა კოონენი სტანისლავსკის მოწაფე იყო. აი, ტაიროვი კი - სახელგანთქმული რეჟისორი, რომელმაც კამერული თეატრი შექმნა. ალისა ერთ-ერთი უდიდესი ტრაგიკული მსახიობი იყო, ახლახან გარდაიცვალა, 81 წლის ასაკში. უნდა წავიდეთ, რადგან ასე გვთხოვენ…
როგორც კი მივედით, ელოჩკამ გულზე ხელი დაიდო და ანერვიულებულმა დაიწყო მოყოლა, როგორ გადაწყვიტეს ამ უდიდესი შემოქმედი ცოლ-ქმრის ქონების უგულოდ გაყიდვა, რადგან მისი მუზეუმად გადაკეთება ხელისუფლების გეგმებში არ შედის.
- ამ სახლის ყოველი ნივთი ისტორიული მნიშვნელობისაა. ამიტომ არ მინდა, ვიღაცებმა შეიძინონ იგი. თქვენ მაინც წაიღეთ, უფრო მშვიდად ვიქნები, - გვთხოვს თვალცრემლიანი ელოჩკა, რომელსაც მეგობრების ქონება ძალიან ენანება.
ავდივართ კიბეზე და შევდივართ ბინაში. აქაურობა ჩაბნელებულია. კედლებზე თეთრი ლაქებია დარჩენილი იმ ადგილებზე, სადაც ფერწერული ტილოები ეკიდა. რაღაცების გატანა მაინც მოუსწრიათ. ხალიჩები დაუხვევიათ, მუყაოს ყუთები სავსეა სხვადასხვა ნივთით. გეგონება, ვიღაცა სასწრაფოდ გადადის აქედან და ჩქარობსო.
თავს სინანულით აქნევ და ამბობ:
- როგორც ჩანს, ვერ შეძლეს ყველაფრის წაღება. თანამედროვე ბინები ხომ ძალიან ვიწროა, ამ ავეჯს იქ ვერ გამოიყენებდნენ. ამიტომ რაც უფრო აწყობდათ, ის გააყოლეს ხელს.
მე გაოცებულმა ამოგხედე. შენ აგრძელებ:
- სამაგიეროდ, ჩვენ გაგვიმართლა. ჩვენი ბინა იმხელაა, რომ ზუსტად დაეტევა ეს ავეჯი. არც ჰოლია პატარა და არც დერეფანი. ამიტომაც მე ახლა დავჯდები, შენ კი აირჩიე, რაც გინდა.
ეშმაკურად შემომღიმე და წითელი ხის სავარძელში ჩაჯექი. სავარძელი იმხელაა, აღარ ჩანხარ, მაღალი საზურგით. პირველ რიგში, სწორედ ამ სავარძელს ვირჩევ, შემდეგ - ძველებურ საწერ მაგიდას, მუხის ხისგან გამოთლილს. ვიცი, ყველაზე უფრო შენ გამოგადგება. მომეწონა «გორკა», წიგნის თაროები და ერთი კარადა. კარადის კარი რომ გამოვაღე, ნაფტალინის და თეატრალური გრიმის მძაფრი სუნი მეცა. იქვე ალისას კაბები ელაგა, კოხტად დაკეცილი. ორი ცალი ამოვარჩიე, მარგალიტის და ქარვის თვლებით გაწყობილი და ერთი "რუშებიანი" მოსასხამი, ძალიან ლამაზი და თეატრალური.
ერთობ დანაღვლიანებული ვტოვებთ იქაურობას. გზაში მეუბნები:
- მთელი ცხოვრება არის სიყვარული, ტკივილი, წარმატებები, მიღწევები, დაცემა, შემოქმედება, ძიება და ბოლოს? ბოლოს არაფერი რჩება, არაფერი, გარდა ერთი მთლიანის გაგლეჯისგან დარჩენილი რაღაც ნაკუწებისა. არადა, სწორედ ეს ნაკუწები ქმნის ცხოვრებას. ვინ იცის, ვინ რა დაიტაცა ამ სახლიდან, ვის რა მოეწონა! არადა, ვის ეკუთვნოდა ეს ყველაფერი, ალბათ, არც არავინ დაინტერესებულა… მათთვის მთავარი იყო, რაც შეიძლება გამოსადეგი ნივთები შეერჩიათ და რაც შეიძლება ბევრი… როგორი ხარბები ვართ ადამიანები!
სწორედ ამ საწერ მაგიდაზე შექმენი შენი ყველაზე ლამაზი ლექსები.
ამ სავარძელში მიწოლილი გისმენდი საათობით, როგორ მიკითხავდი ლექსებს.
"რუშებიანი" მოსასხამი პარიზში წავიღე, ბევრჯერ გამოვიყენე და იგი ყოველთვის მახსენებდა ელეგანტურ და ბრწყინვალე ქალბატონ ალისა კოონენს…
1980 წელს, როცა ჩვენი ქონების გაყოფის დრო მოვიდა, არაფერს მოვკიდე ხელი, მხოლოდ შენი ნივთები წამოვიღე, დანარჩენი - უძრავიც და მოძრავიც, შენს მემკვიდრეებს დავუტოვე… უშენოდ მე ისინი აღარ მჭირდებოდა…
8 8 8
გარეთ საშინელი ამინდია. ყინავს. ეს-ესაა, ახალ ბინაში გადავედით, მოსკოვის გარეუბანში, რომელიც დიპლომატებმა დაგვითმეს, რადგან თვითონ აფრიკაში გადავიდნენ სამუშაოდ. რაიონი ჯერ კიდევ შენდება, არ არის დამთავრებული. უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს ახალ რაიონს, ეს არის, ასე ვთქვათ, მინი-ქალაქი მოსკოვის სამხრეთით. 15 კორპუსი ჯერ კიდევ დაუმთავრებელია.
ამხელა ტერიტორიას მხოლოდ ერთი პროდუქტის მაღაზია ემსახურება. მე, ჩვეულებრივ, მანქანით გავდივარ ხოლმე ცენტრში და იქ ვყიდულობ ყველაფერს ვალუტაზე, მაგრამ ბოლო დროს შენ ახალი გატაცება გაგიჩნდა - თითქმის ყოველ დილით მართმევ მანქანას. მართვის მოწმობა ნაცნობობით გაგიკეთეს, ტარება მე გასწავლე და ახლა რაღა დაგაკავებს? სულ დადიხარ… დადიხარ ნებისმიერ დროს, დილით, შუადღეს, საღამოს, თან ისე სწრაფად, შენთან ერთად მგზავრობა ჩემთვის ტანჯვაა. ძალიან მაშინებ. სამაგიეროდ, შენ არ გეშინია.
ერთი სიტყვით, დავრჩი უმანქანოდ. არადა, უნდა გავიდე, პროდუქტი შემოგვაკლდა სახლში. სხვა რა გზაა, ფეხით მომიწევს გასეირნება ჩვენს მაღაზიამდე. იმედია, რაღაც მაინც დამხვდება იქ. არადა, გარეთ ძალიან ცივა.
დავრეცხე ჭურჭელი, მივალაგ-მოვალაგე იქაურობა, ამოვრეცხე შენი ტანსაცმელი, გავფინე და გარეთ გასასვლელად გავემზადე. საღამოსთვის ვახშამი უნდა მოვამზადო, ოთხ ძალიან ახლო მეგობარს ველოდებით. დღეს სპექტაკლი არ გაქვს და ვიცი, შენც ადრე მოხვალ.
რა უნდა ვიყიდო? პური, ყველი, კარაქი, ზეთი, თუ გამიმართლა, იქნებ ნივრიანი ძეხვიც აღმოჩნდეს, შენ რომ ასე ძალიან გიყვარს. როგორ გამიხარდება, ფორთოხალსაც თუ გამოვკრავ ხელს, რაც აქ ნამდვილი იშვიათობაა. იქნებ გაყინული ქათამი მაინც ჰქონდეთ, არც ეგ იქნება ურიგო.
გამოვდივარ ქუჩაში. ჩემი საულის ბეწვით, მაღალყელიანი ჩექმით, მუფტითა და მზის სათვალით ნამდვილ უცხოპლანეტელს ვგავარ, მარსიდან ჩამოფრენილს. საოცარი ჰაერია გარეთ - სუფთა და მშრალი. ოდნავ მოშორებით ტყე მოჩანს. ლამაზია აქაურობა. ერთადერთი, რაც სევდას მიმძაფრებს, მოედანზე აღმართული დაუმთავრებელი სახლებია, მათ შორის, ჩვენიც.
როგორ გაუნადგურებიათ ტყე. ბულდოზერებს გადაუთხრიათ აქაურობა. აშენებენ და აშენებენ ახალ კორპუსებს. ამასობაში ანადგურებენ ფლორას. თუ ასე გააგრძელეს, გავა დრო და ადამიანებს ბუნების წიაღში კი არა, ნამდვილ უდაბნოში მოუწევთ ცხოვრება, სადაც ერთი ხეც არ დარჩება საჩრდილობელი.
ფრთხილად მივაბიჯებ ქუჩაში, რომ ძალიან არ გავისვარო ტალახში.
მაღაზია ჯერ დაკეტილია, ქალები რიგში დგანან. რამდენი ხალხია! იქნებ ჯობია, ცოტა მოგვიანებით მოვიდე და ახლა მხოლოდ გავისეირნო? აქ ისეთი ჭყლეტა ატყდება ცოტა ხანში, რომ ალბათ დაცდა არ ღირს. მაინც მივუახლოვდი ქალებს. ისინი უკმაყოფილებას გამოთქვამენ გამყიდველის დაგვიანების გამო. ჩემმა გამოჩენამ ერთხანს ჩაანელა ყაყანი, ცნობისმოყვარედ დამიწყეს თვალიერება.
როგორც იქნა, მაღაზიის კარი გაიღო და ბრბო ისე შევარდა შიგნით, თითქოს იქ უფასო პროდუქტებს არიგებენო. ქალები ერთმანეთს არ აცლიან შესვლას. ისმის ერთმანეთის ლაძღვა და შეურაცხმყოფელი სიტყვების კორიანტელი. ველოდები, სანამ გათავისუფლდება შესასვლელი და ყველაზე ბოლოს შევდივარ. სუნის მიხედვით ვგრძნობ, რომ დღეს მხოლოდ რძის პროდუქტებია გაყიდვაში. იქნებ ყველი მაინც შემხვდეს…
თვითმომსახურება ახალი შემოღებულია რუსეთის მაღაზიებში, მაგრამ აქ უკვე არეულია თაროები, ხოლო მავთულის კალათებს ცალი ყური აღარ აქვთ. როგორც ჩანს, აქაურებმა უკვე მოასწრეს ინვენტარის გაფუჭება. პროდუქტები სქელ ნაცრისფერ ქაღალდშია გახვეული და ლურჯი მელნით აწერია ფასები.
ეს ჩემი პირველი ვაჭრობაა ახალი რაიონის მაღაზიაში.
ვიღებ, რაც მინდოდა და ვდგები სალაროსთან, ჩემი რიგის მოლოდინში. ხუთი სხვადასხვა ზომის პაკეტი მიჭირავს ხელში. როგორც იქნა, მოაწია ჩემმა რიგმა, ფულს ვიხდი, ყველაფერს ჩანთაში ვალაგებ და გარეთ უნდა გამოვიდე, რომ კონტროლიორი მაჩერებს, რომელიც კართან დგას და მთხოვს, ჩანთა გავხსნა. მერე ამოაქვს ჩემი შენაძენი და ხელახლა იწყებს ნავაჭრის დათვლას.
და აი, საოცრება! 28 კაპიკის ღირებულების ზედმეტი ყველის ნაჭერი აღმომაჩნდა! არადა, ჩემი ბრალი არ არის, მოლარემ, როგორც ჩანს, არ გაატარა. ნერვიულობისგან დამცხა! თან მრცხვენია, იმიტომ, რომ ყველა მე შემომყურებს, თან მკაცრი სახეებით. ენის ბორძიკით ვამბობ, რომ ჩემი ბრალი არ არის, რომ მოლარემ არ ამოარტყა ჩეკი, რომ ისეთი არაფერი მომხდარა, გადავიხდი…
- აჰაა! ესე იგი, მოლარემ არ ამოარტყა, არა? ვიცით ჩვენ ეს «პესნიები», აი, ასე იქმნება დეფიციტი! თუ ერთი ყველის ნაჭერს მოიპარავს, მეორე საპონს, მესამე ზეთს, რა მოუვა სახელმწიფოს? ხომ გაღარიბდება? - აყვირდა კონტროლიორი და თითი ჩემკენ გამოიშვირა.
თავი კოშმარულ სიზმარში მგონია. ირგვლივ ყველა აყაყანდა, დამიწყეს ლანძღვა. აკანკალებული თითებით ვხსნი საფულეს, ვიღებ იქიდან რუსულ ფულს და დახლზე ვყრი.
- აიღეთ! არაფერში მჭირდება თქვენი ფული! - მთელი ხმით ვყვირი.
ჩემი საქციელი უარესად მოქმედებს კონტროლიორზე. რომ იტყვიან, ცოფების ყრას იწყებს.
- როგორ ექცევი ჩვენს ფულს? როგორც ჩანს, მისი ყადრი არ იცი! ჩვენ მას დიდი გაჭირვებით ვშოულობთ, დღე და ღამეს ვასწორებთ მუშაობით, ისე კი არა, როგორც ზოგიერთები!
ვგრძნობ, რომ საცაა, გული წამივა. ერთიანად ვოფლიანდები, ტირილი მინდება. ვიღებ ჯიბიდან ფრანკებს და ვთავაზობ ქალს უცხოური ვალუტით გადახდას. თან მინდა ვაგრძნობინო, რომ 28 კაპიკის მოსაპარი არაფერი მჭირს. აი, ახლა კი შევცდი. ყველამ ერთად გამოილაშქრა ჩემზე და გარეთ გამომაგდეს…
არ მახსოვს, როგორ მოვაღწიე სახლამდე… შეურაცხყოფილი და განადგურებული ვარ.
შენ უკვე მოსულხარ. ფართო ღიმილით მხვდები, მაგრამ ეგრევე გეცვლება სახის გამომეტყველება, როცა ჩემს დაწითლებულ და ცრემლიან თვალებს ხედავ. მე გიყვები, რაც გადამხდა. შენ მეფერები და ჩემ დამშვიდებას ცდილობ.
- ჩემი საცოდავი პატარა! საყიდლებზე წახვედი? არა უშავს, რაც იყო, იყო. მაინც უნდა გაუგო იმ ქალებს. შენთვის ეს მხოლოდ არასასიამოვნო ისტორიაა, რომელიც მალე დაგავიწყდება. ისინი კი ყოველდღე ასე ცხოვრობენ. ეს მათი ცხოვრების წესია. აპატიე მათ. ხვალ მანქანას დაგიტოვებ და მორიგ უსიამოვნებას თავიდან აირიდებ.
საღამოს მოვიდნენ ჩვენი მეგობრები. ცუდ ხასიათზე ვარ, მაგრამ ვახშმის დროს თანდათან გადამივლის დილანდელი წყენა. ცოტა არაყი დავლიე და შვება ვიგრძენი…
8 8 8
ახალი, 1979 წელი ახლოვდება. ჩვენს ახალ ბინაში ცენტრალური გათბობის ბატარეები ოდნავ არის მხოლოდ შემთბარი, ოთახს კი საერთოდ არ ათბობს. ყველგან, სამზარეულოს გარდა, სადაც ელექტროქურა გვინთია, ნამდვილი საყინულეა. გარეთ მინუს 40 გრადუსი ყინვაა. სახლში ქურქით და ქურთუკით დავდივართ, ბეწვის ქუდიც კი მახურავს თავზე. ფანჯრის მინები გაყინულია და ისეთი ლამაზი გეომეტრიული ფიგურებია აქვს ყინვას დახატული, თვალს ვერ მოაშორებ. გარეთ ვერ გავდივართ.
და აი, ერთ საღამოს უცნაური ხმები გვესმის ეზოდან. ფანჯარასთან მისულები ვხედავთ, რომ გარეთ ხალხს მოუყრია თავი, იქვე ცეცხლი ანთია და კვამლი ლამის ჩვენს სართულამდე აღწევს. შენ სადარბაზოში გადიხარ, ცოტა ხანში ბრუნდები და მეუბნები, რომ ეზოში რაღაც სერიოზული ხდება.
ორივენი კისრისტეხით ჩავრბივართ კიბეზე.
ყველა კორპუსიდან გამოდიან ადამიანები, ერთიანად შეფუთნულნი თბილ ტანსაცმელში, მხოლოდ თვალები უჩანთ. ყველა ყვირის, განსაკუთრებით, ქალები.
- მეტის მოთმენა არ შეიძლება!
- მხეცები! რა დაცინვაა!
- უნდა გავიყინოთ მაინცდამაინც?
- როდის უნდა მოგვაქციონ ყურადღება?
ცეცხლის ალი მატულობს, რადგან გამწარებული ხალხი უკეთებს და უკეთებს კოცონს ფიცრებს, რომლებიც მშენებარე კორპუსებიდან მოაქვთ.
პირველად და ერთადერთხელ ვნახე ცხოვრებაში რუსი ხალხი, რომელმაც პროტესტი გამოთქვა რაღაცის გამო. ძალიან ბევრ სახლში საერთოდ არ ყოფილა გაშვებული ცენტრალური გათბობა, გაიყინა თურმე გათბობის ქვაბები, ზოგან დასკდა კიდევაც. მოხუცები და ბავშვები ფილტვების ანთებით დაავადდნენ. ტრაგიკული სიტუაციაა, რადგან ახალ სახლებში არ არის გათბობის სისტემა, ხოლო ელექტროღუმელების შეძენა არც ისე ადვილია, დიდი ხანია, დეფიციტია შექმნილი. ზოგიერთმა კი მოახერხა ბავშვების სოფლებში გაგზავნა, ბებიასთან და ბაბუასთან, სადაც ზამთარში თბილა, ბუხრის პირას ადვილია სიცივის გადატანა, მაგრამ სხვებმა რა გააკეთონ? ყველას ხომ არა აქვს ამის საშუალება? ყველას ხომ არა აქვს სოფელი? და მატულობს და მატულობს უკმაყოფილო შეძახილები, ყაყანი და ყვირილი.
ფიცრები აღარ დარჩა, რომ კოცონს შეუკეთონ. ზოგი იმუქრება, სადარბაზოს კარებს დავშლით და იმასაც დავწვავთო. ამ ყველაფერს სერიოზული ბუნტის სუნი ასდის.
მოდის მილიცია. იწყება საქმის გარჩევა. ხალხი ერთმანეთს არ აცლის ლაპარაკს. მილიციელები ცდილობენ უკმაყოფილო ადამიანების დაშოშმინებას, ეუბნებიან, რომ დაიშალონ და მოედანი გაათავისუფლონ!
მართლაც, მობინადრეები ნელ-ნელა იწყებენ დაშლას. ბოლოს სულ რამდენიმე ადამიანიღა ვრჩებით, მათ შორის, ჩვენც.
ეს ყველაფერი სულ რამდენიმე წუთს გაგრძელდა, მაგრამ შედეგი მყისიერად გამოიღო. ღამით სპეციალური ბრიგადები გამოგზავნეს გათბობის დაზიანებული ქვაბების შესაკეთებლად და მეორე დღეს ყველა ერთმანეთს ულოცავს, რომ პროტესტმა უშედეგოდ არ ჩაიარა…
იმავე საღამოს სოფელში მივდივართ, რათა ახალ წელს იქ შევხვდეთ. ჩვენი მეგობრები მთელი წელი ცხოვრობენ იქ, პატარა სახლი აქვთ, არყის ხეებით გარშემორტყმული. რეალურ ჯადოსნურ ზღაპარში მგონია თავი. ზიხარ რუსულ ქოხში და ერთადერთი, რაც გაკლია, «სნეგურაჩკაა», რომლის გამოჩენასაც ელოდები.
მუხლამდე თოვლია. ერთი დიდი სიამოვნებაა თოვლში გავლა, ისე სასიამოვნოდ ხრაშუნობს ფეხქვეშ. ცა ლურჯი ფერისაა, ირგვლივ საოცარი სიჩუმეა, ნიავიც კი არ ქრის. დათოვლილი ტოტებიც არ ირხევიან. ყინულის სამფლობელოს დამსგავსებია აქააურობა. ერთადერთი, რაც ბუნების მყუდროებას არღვევს, ძაღლია, რომელსაც იზიუმი ჰქვია. ის გარეთ გარბის, ყეფას იწყებს, მაგრამ მალევე შემორბის ქოხში, რადგან აქ თბილა. სათითაოდ დაგვივლის ყველას, მერე ბუხრის წინ გაგორდება და იძინებს.
კარგ დროს ვატარებთ. უკვე მესამე დღეა, ისეთ გემრიელ კერძებს მივირთმევთ, სუნთქვა გვიჭირს. არადა, მათი გაუსინჯაობა ნამდვილად დანაშაული იქნება!
ჩემს ვაჟს ვლადიმირს ძაღლთან ერთად სძინავს ბუხართან გაშლილ ხალიჩაზე.
ყოველ ნახევარ საათში გამოვდივართ ეზოში, რათა შეშა შემოვიტანოთ და მანქანა გავახუროთ. გვეშინია, არ გაიყინოს.
შენ იმ ხალხზე იწყებ ფიქრს, ვინც ერთ დროს გააციმბირეს და გიკვირს, როგორ უძლებდნენ იქ ასეთ სიცივეს ყინვებს მიუჩვეველი ადამიანები. წარმოიდგენ, რა ყოფაში იქნებოდნენ - ცუდად ჩაცმულები, მშივრები, პოლიტიკური ნიშნით დაპატიმრებული ადამიანები, რომლებიც ცდილობდნენ, თავი როგორმე გადაერჩინათ. შენ ასე გჩვევია - როცა ძალიან ბედნიერი ხარ, სწორედ მაშინ გახსენდება ყველა უბედურება - ომი და შეჭირვებული ადამიანები.
სწორედ ამ შემთხვევამ გამახსენა 1973 წელი…
8 8 8
დასავლეთ ბერლინში გადავდივართ პოლონეთისა და აღმოსავლეთ გერმანიის გავლით. მთელი გზა დაძაბული და მოღუშული ზიხარ. ეს შენი პირველი გასვლაა საზღვარგარეთ. სასტუმროსთან ვაჩერებ. გადადიხარ მანქანიდან და მეუბნები, რომ ახლავე გინდა, დაათვალიერო ბერლინი. აქ სულ რამდენიმე საათი უნდა გავჩერდეთ. არ გეწინააღმდეგები.
მივაბიჯებთ ქუჩაში და გულს მიკლავს შენი სახე. ფართოდ გახელილი თვალებით, ნელა დგამ ნაბიჯებს და დაკვირვებით ათვალიერებ მაღაზიების ვიტრინებს, სადაც გამოფენილია ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი, ფირფიტები, მანქანები. ჩურჩულით მეუბნები.
- და ამ ყველაფრის ყიდვა შეიძლება, თუკი მაღაზიაში შეხვალ, არა?
ეს პირველი ევროპული ქალაქია, სადაც ფეხი დაადგი.
- ჰო, რა თქმა უნდა, ოღონდ ფული უნდა გქონდეს, - თავს გიქნევ დასტურის ნიშნად.
ქუჩის ბოლოში პროდუქტების მაღაზიასთან ვჩერდებით. დახლები გაძეძგილია ხორცით, სოსისით, ძეხვით, ხილით, კონსერვებით. მოულოდნელად ფითრდები, წინ გადაიხრები და ღებინება გეწყება…
სასტუმროში დაბრუნებული ლამის ტირილით ამბობ.
- რატომ ხდება ასე? ამათ ხომ წააგეს ომი, რატომ აქვთ ყველაფერი? ჩვენ კი გავიმარჯვეთ და არაფერი გვაქვს! ჩვენთან ვერაფერს იყიდი, ზოგიერთ ქალაქში წლობით არ არის ხორცი, არასდროს არსად არის საკმარისი პროდუქტი, არავის ყოფნის საჭმელი!
აი, ასეთი რეაქცია გამოიწვია შენში დასავლეთთან პირველმა შეხვედრამ - არადა, რამდენ ხანს ელოდი ამ წუთებს!.. ეს არ არის ბედნიერება, ეს მრისხანებაა, ეს არ არის გაოცება, ეს განხიბვლაა. ეს არ არის შვება, რომ გეღირსა სხვა ქვეყნის ხილვა, ეს არის მიხვედრა იმის, რამდენად უარესად ცხოვრობენ ადამიანები შენს ქვეყანაში, რამდენად მათხოვრულია მათი ყოფა ევროპასთან შედარებით.
იმ ღამეს თვალი არ მოგიხუჭავს. თითქოს ბოდავ, წამოისვრი ხოლმე რაღაც ფრაზებს, შემდეგ დიდხანს დუმხარ. მერე კვლავ გახსენდება:
ომი - დაკარგული და დაობლებული ბავშვები.
ომი - ქალები, რომელთაც მამაკაცური საქმეების მთელი სიმძიმე დააწვათ ზურგზე.
ომი - ლენინგრადის ბლოკადა, საშინელებათა გამოცდის მწარე თვეები, შიმშილისა და სისუსტისგან დახოცილი ადამიანები.
ომი - რამდენიმე მილიონი ხეიბარი დამახინჯებული სხეულებით და სულებით…
ზიხარ ფანჯანარასთან გაქვავებული და თითქოს სხვისი ხმით ჰყვები ამბავს მამაკაცზე, რომელმაც 35 წლის ასაკში დაკარგა ხელები და ფეხები.
- ასეთ ადამიანს «სამოვარს» ეძახიან. მას აყენებენ, აცმევენ, ბანენ, აჭმევენ, გადააქვთ ერთი ადგილიდან მეორეზე, მაგრამ ვერ იძინებს. ცოლი უვლის მას. ეუბნებიან, რომ მისი ქმარი ჯანმრთელია, 100 წელი კიდევ იცოცხლებს. ცოლს უყვარს ქმარი, არც უცდია მისი მიტოვება. უხარია, რომ ის ცოცხალია და უნდა, კიდევ დიდხანს იცოცხლოს, თუნდაც ასეთმა. თავიდან ქმარი ხმას არ იღებს, საერთოდ არ ლაპარაკობს. ერთ საღამოს კი კითხვების დასმას იწყებს სახლზე, ცხოვრებაზე, მეზობლებზე… ქალი ბედნიერია, ხალისით პასუხობს მის შეკითხვებს. კაცს ახალისებს ცოლის მონაყოლი. უნდა, ნახოს, გარეთ რა ხდება. ცოლს იგი ფანჯარასთან მიჰყავს და გარეთ ახედებს. იქ სიცოცხლე დუღს. ბაშვები თამაშობენ, მზე ანათებს, მცენარეები ყვავიან. გაზაფხულია გარეთ…
ასე გრძელდება დღეების განმავლობაში. მეზობლები მიეჩვივნენ ფანჯარაში გადმოყუდებული მამაკაცის მზერას. ესალმებიან კიდეც.
თანდათან დათბა, ზაფხული მოვიდა. ახლა უკვე ფანჯრის გაღებაც შეიძლება. ცოლი მაღალ სკამზე სვამს მეუღლეს, თავისუფლად ტოვებს მას მარტო და თვითონ სამსახურში მიდის…
კარი იკეტება. მამაკაცი კბილებით ებღაუჭება ფარდას, ცდილობს, მაღლა აიწიოს და რაფაზე ახოხდეს… სასწაულებრივად ახერხებს ამას და… სამუდამოდ თავისუფლდება ამქვეყნიური ტანჯვისგან…
გაგრძელება იქნება