1977 წელს პარიზში გასტროლებზე ჩამოდიხარ. «ჰამლეტი» უნდა ითამაშო ფრანგი პუბლიკის წინაშე. ჩვეულებრივზე დიდხანს რჩები ქალაქში. ერთ თავისუფალ საღამოს სიმონას და მონტანს ვეწვევით დოფინის მოედანზე მდებარე ბინაში.
მყუდრო ბინა აქვთ - აქაურობა სავსეა ფოტოსურათებით და სუვენირებით. მათ ბინაში ყოველთვის არის ვიღაც უცხო - ლტოლვილი თუ დევნილი, უსამშობლო ადამიანები, უეროვნებო უცნაური მოგზაურები. ამჯერადაც ასეა. უამრავი უცნობი დაგვხვდა მათთან. დავიღალე თარჯიმნის როლის შესრულებით. სტუმრებს და მასპინძლებს სალაპარაკო არ ელევათ, თანაც ყველანი ვსვამთ… შენ გარდა. შენ ერთადერთი ფხიზელი ხარ ჩვენ შორის.
როცა ყველა საჭიროზე მეტად შეთვრა, კარისკენ მანიშნებ, წასვლა გინდა. მე ფეხს ვითრევ. ამაზე ბრაზდები და მსაყვედურობ, რომ ენა უკვე მხარზე მაქვს გადებული. მწყინს შენი შენიშვნა… საღამო სკანდალით მთავრდება…
მეორე დილით ვიღვიძებ და ვხვდები, რომ საშინლად მრცხვენია. ზედმეტი დავლიე, ასე არ უნდა მოვქცეულიყავი. სიმონაც ძალიან დათვრა, ბოლოს სიტყვებს ვეღარ უყრიდა თავს. არასდროს მინახავს იგი ასეთ მდგომარეობაში.
ადგომისთანავე მაგიდასთან ვჯდები და სინიორეს წერილს ვწერ. მინდა, რაც შეიძლება ფრთხილად გამოვთქვა ჩემი შეშფოთება - მისი ნებაა, როგორ იცხოვრებს, მაგრამ იგი ხალხს სჭირდება და ამიტომ თავს უნდა მოუაროს…
ამის შესახებ შენ, რა თქმა უნდა, არაფერს გეუბნები.
8 8 8
1980 წელია. ტელევიზორს ვუყურებ. მოულოდნელად ეკრანზე გამოჩნდება სიმონა სინიორეს მშვიდი და ეფექტური სახე. ის შენზე ლაპარაკობს. ლაპარაკობს იმაზე, როგორი კარგი პოეტი და ადამიანი იყავი, როგორ ჰყვარებიხარ შენს ხალხს, რამდენი ადამიანი გაცილებდა უკანასკნელ გზაზე… მის ყველა სიტყვაში უზარმაზარი სევდა იგრძნობა. მას, როგორც ბევრ სხვას, ძალიან დასწყდა გული შენზე.
1984 წელია. კიბერონში ვარ, სიმონასთან ერთად ვვახშმობ. ორი დღის წინ მან დასტად დაწყობილი თაბახის ფურცლები გადმომცა. ეს მისი რომანია. წინ დამიდო და მითხრა:
- რომანს დავარქვი «მშვიდობით, ვალოდია!»
მე ვფითრდები. მან შემატყო აღელვება და ღიმილით დაამატა:
- ეს შენს ვალოდიაზე არ არის, მაგრამ ისინი ჰგვანან ერთმანეთს, ჰგვანან, როგორც ძმები. წაიკითხე და დარწმუნდები…
მე და ჩემმა დებმა ერთად წავიკითხეთ მისი რომანი. რიგრიგობით ვკითხულობდით, ერთმანეთს ხელიდან ვტაცებდით ფურცლებს, ვტიროდით, ვიცინოდით… საოცრად ემოციურადაა დაწერილი.
როცა კვლავ შევხვდები მას, კომპლიმენტებით ავავსებ… ახლა მთავარია, პუბლიკა როგორ მიიღებს მას…
პუბლიკამ მიიღო. ეს იყო სრული წარმატება!
22 სექტემბერია. სიმონასთან ვარ. ის ავადაა და წევს. მისი რომანის - «ის სევდა უკვე აღარაა» - რომელიღაც თავს ხმამაღლა ვკითხულობ.
მას ვარსკვლავებივით უციმციმებს თვალები და უეცრად მეუბნება:
- შენ უნდა დაწერო…
24 სექტემბერი. სიმონას ჯანმრთელობის მდგომარეობა უარესდება. როგორღაც ვახერხებ, ორიოდე ლუკმა დავაძალო. სპეციალურად მოვიტანე მისთვის ბლინები ხიზილალით. რამდენი ხანია, არ უჭამია, ამიტომ სიამოვნებით მიირთმევს. მოულოდნელად კვლავ მეუბნება:
- შენ უნდა დაწერო!
25 სექტემბერი. სახლის ირგვლივ ვსეირნობთ. სიმონა კვლავ იწყებს:
- შენ უნდა წერო.
საღამოს კი, როცა ბოლო ღერ სიგარეტს მოწევს, ირიბად გამომხედავს და მეტყვის:
- ჩემო ძვირფასო, დაწერე ვალოდიაზე.
30 სექტემბერი, 1985 წელი. სიმონა სინიორე უკვე საწოლსაა მიჯაჭვული. ვერ ვითმენ და სიჩუმით გაჟღენთილ ოთახში ხმამაღლა, მის გასაგონად ვამბობ:
- მე დავწერ, სიმონა, გპირდები!
8 8 8
სცენაზე თამაშის რიტმი მატულობს… დაძაბულობაც. იური ლიუბიმოვს რეპეტიცია აქვს. ის უკმაყოფილოა ზოგიერთის თამაშით და შენიშვნებს იძლევა. მას ყველაფერი ზუსტად ესმის. მართალია, თავად დიდი მსახიობი არასდროს ყოფილა, სამაგიეროდ, დიდი რეჟისორია. აღიარებაც სწორედ ამ ამპლუამ მოუტანა.
ერთმანეთს პირველად 1964 წელს ხვდებით, თეატრ ტაგანკის შესასვლელში. შენთვის ეს ნამდვილი ფორტუნაა - მიხვიდე თეატრში სწორედ იმ დროს, როცა იგი ფეხს იდგამს. ლიუბიმოვს მოსწონს შენი თამაში. უკვე დასის წევრად ირიცხები… თქვენი ურთიერთობა წლიდან წლამდე უფრო ღრმავდება. ის შენთვის მამაზე ახლობელი ხდება. აღმერთებ. მასაც შვილივით უყვარხარ, თუმცა იცის, რომ შენთან პრობლემები არ დაელევა. მუშაობის დროს ერთმანეთს ავსებთ და ჩემთვის თქვენს რეპეტიციებზე დასწრება ერთი დიდი სიამოვნება ხდება. ხშირად კამათობთ, ერთმანეთს არ უთმობთ. ხანდახან მგონია, რომ ხელითაც შეეხებით ერთიმეორეს, მაგრამ საქმე აქამდე არასდროს მიდის. გენერალურ რეპეტიციამდე რამდენიმე დღით ადრე ყველაფერი თავის ადგილზე დგება. ხანდახან არ ეთანხმები მას, მაგრამ სპექტაკლის დროს ყოველთვის საოცრებები ხდება - შენ იხსნები, იხსნები ბოლომდე და პუბლიკის წინაშე სრულიად განსხვავებული ჰამლეტი, გალილეი, პუგაჩოვი, მაიაკოვსკი, სვიდრიგაილოვი წარდგება. რამდენი განსხვავებული სახე შექმენით შენ და ლიუბიმოვმა სცენაზე!
ის მთელი ცხოვრება შენს მეგობრად დარჩება. ყოველთვის გაპატიებს შეცდომებს, უაზრო გამოხდომებს, რომლებიც ხშირად გამოუვალ სიტუაციაში აყენებს. მაყურებელი საშინლად უკმაყოფილო დარჩება ყოველთვის, როცა შენ არ ითამაშებ სცენაზე, რადგან სხვის თამაშს ვერ აიტანს. ამის გამო მსახიობთა უმრავლესობა იბოღმება, შურით სკდება, ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა.
განსაკუთრებით გოგონებს სძულხარ. ისინი ხშირად აწვეთებენ საზიზღარ ჭორებს ლიუბიმოვს, რომ ერთმანეთს წაგკიდონ. ამის გამო თეატრში დარჩენა უფრო და უფრო გიმძიმს…
1978 წელს სერიოზულად გადაწყვეტ თეატრიდან წასვლას. ლიუბიმოვი შესაძლებლობას გაძლევს, ითამაშო მუსიკალურ სპექტაკლში, რომელსაც «ჟანრის ძიება» ჰქვია. შემდეგ კიდევ ერთ სპექტაკლში დაგაკავებს - «დანაშაული და სასჯელი» - რომელშიც სვიდრიგაილოვის როლს ითამაშებ. ეს შენი უკანასკნელი როლი იქნება თეატრში…
პრემიერა შედგა. დარბაზი დაინგრა აპლოდისმენტებით. ყველა შოკირებულია. თვით რეჟისორიც კი, რომელიც ყოველთვის სიტყვაძუნწია კომპლიმენტებით, გეუბნება:
- კარგია, ვალოდია!
და მართალიცაა. შენმა მსახიობურმა ნიჭმა შეუდარებელ სიღრმეებს მიაღწია… მაგრამ რის ფასად?
პრემიერის შემდეგ ვახშამი იმართება. ჩემ წინ შენ და ლიუბიმოვი სხედხართ. «შეფის» თვალებში უდიდეს სიხარულს ვკითხულობ, სახეზე ბედნიერი ღიმილი დასთამაშებს. სამაგიეროდ, შენ ზიხარ უემოციოდ… გაქვავებული გამომეტყველებით და ცარიელი თვალებით… დანა პირს არ გიხსნის.
იმ საღამოს თეატრს საბოლოოდ დატოვებ…
8 8 8
1980 წლის 27 ივლისს ლიუბიმოვს კვლავ ვნახავ - დაბერებულს, მოტეხილს… ის ოცი წლით უფროსი იყო შენზე, თუმცა ბოლომდე მოიხადა რეჟისორული ვალი. თავისი მოგონებების წიგნში იგი ერთ თავს შენ მოგიძღვნის, სადაც ასეთი რამ წერია: «პასტერნაკი, ახმატოვა თუ ვისოცკი თავიანთი ლექსებით უფრო მეტ შეგრძნებას იწვევდნენ მსმენელში, ვიდრე აღფრთოვანებაა და ამ გრძნობას სიყვარული ერქვა».
ჰამლეტის როლის თეატრში თამაში მსახიობისთვის უნიკალური შესაძლებლობაა. ამ როლს შენებური მანერით თამაშობ - მკვეთრად, სკანდალურად.
ჩვენი დაქორწინებიდან პირველი კატასტროფულად გადაბმული ლოთობის შემდეგ ჩვენ ერთმანეთს დავშორდებით. ლიუბიმოვი, რომელმაც ვერაფერი მოგიხერხა, შენს როლს სხვა მსახიობს გადასცემს იმ იმედით, რომ ამაზე აუცილებლად გექნება რეაქცია. იცის, რომ ამაყი ხარ. 1970 წლის მაისში წერილს მომწერ:
«ლიუბიმოვმა სხვა თეატრის მსახიობი მოიწვია ჩემს როლზე. ის პარალელურად გადის რეპეტიციებს. რა თქმა უნდა, ეს დისკომფორტს მიქმნის, რადგან შეუძლებელია, ორმა მსახიობმა ერთად გაიაროს რეპეტიცია, როცა ერთისთვისაც კი არ არის საკმარისი დრო. როცა თეატრში დავბრუნდები, დაველაპარაკები «შეფს» და თავის პოზიციას თუ არ შეცვლის, უარს ვიტყვი ჰამლეტზე და თეატრიდან წავალ. ასეთი მიდგომა სისულელეა. მთელი წელი ველოდი ამ როლს, ვფიქრობდი, როგორ უნდა მეთამაშა… რა თქმა უნდა, ლიუბიმოვის მესმის, ძალიან ბევრჯერ გავუცრუე იმედი, ამიტომაც არ უღირს მეტჯერ გარისკვა, მაგრამ… ახლა, როცა დარწმუნებული ვარ, რომ მას აღარ მოუწევს რისკზე წასვლა, უნდა დათმოს… კარგი, მოვრჩეთ, როგორმე გავარკვევთ ერთმანეთში…»
ამ სიტყვებში ნათლად გამოჩნდება, რატომ გინდოდა ჰამლეტის თამაში. ადამიანისა, რომელიც იძულებული ხდება, თავი მოიგიჟიანოს, რათა ცოცხალი გადარჩეს, რათა არ შეიპყრონ და დილეგში არ გამოამწყვდიონ. ჰამლეტი, რომელიც შენში ცხოვრობს, ძალიან გგავს…
ლიუბიმოვი კიდევ ერთხელ გაპატიებს, ყოყმანის შემდეგ გენდობა და სცენაზე დაგაბრუნებს. შენი ჰამლეტი სამუდამოდ დარჩება ჩემს მეხსიერებაში, როგორც ყველაზე ძლიერი და ემოციური…
8 8 8
1980 წლის 11 ივლისი. მოსკოვში მიემგზავრები. ჩემოდანი ჩალაგებულია. ორივეს ძალიან გვიმძიმს, მოწყენილები ვართ. თანაც, დავიღალეთ. სამი კვირის განმავლობაში ყველაფერი გავაკეთეთ, რისი გაკეთებაც შეიძლებოდა. იქნებ ძალა არ მეყო? იქნებ დაგაკელი რაღაც?
ჯიბიდან მისალოც ბარათს იღებ. მასზე ნაჩქარევად რამდენიმე სტრიქონია წაწერილი. მე ვტირი. ჰოლში გადიხარ. იქიდან მესმის შენი ჩამკვდარი ხმა:
- ნუ ტირი, ჯერ არ დამდგარა მაგის დრო.
შემდეგ შემოდიხარ და ჩემ წინ დგები. ჩამქრალი მზერით მიყურებ… თითქოს რაღაცის თქმა გინდა. მინდა, გამოგართვა მისალოცი ბარათი, მაგრამ არ მაძლევ.
- ვერ გაარჩევ, ცუდი ნაწერია. გადავწერ და გამოგიგზავნი…
აეროპორტში მივდივართ. შენი ლექსები მიტრიალებს გონებაში. ყინული, რომელზეც ბევრჯერ გილაპარაკია, ორივეს გვანგრევს, ადგილიდან დაძვრის საშუალებას არ გვაძლევს. ამიტომაც ვერაფერს გეუბნები, გარდა ბანალური ფრაზისა:
- თავს მოუარე. ფრთხილად იყავი. სისულელე არ ჩაიდინო. გამაგებინე შენი ამბები.
მეტი ძალა აღარ მაქვს. უკვე ძალიან დავშორდით ერთმანეთს…
უკანასკნელი კოცნა… ხელს გისვამ გაუპარსავ ლოყაზე… მერე ესკალატორზე დგები, რომელსაც მაღლა აჰყავხარ… ერთმანეთს შევცქერით. წელში ვიხრები, რომ იქამდე გიყურო, სანამ საბოლოოდ მიიმალები. ხელს მიქნევ. უკვე ვეღარ გხედავ…
ეს დასასრულია…
შინ ვბრუნდები. თავი სიზმარში მგონია. ვიხსენებ ბოლო დღეების მოვლენებს: ჩემი ნერვიულობა, როცა დანიშნულ დროს არ ჩამოხვედი პარიზში, უსარგებლო და არაფრის მომტანი ზარები, შენი გაქრობა პარიზსა და მოსკოვს შორის და… ერთ ღამეს ჩემი დაქალის მოულოდნელი ზარი.
უკვე რამდენიმე საათია, პარიზში ხარ, ერთ-ერთ რუსულ რესტორანში. საქმე ცუდადაა, შენთან უნდა წამოვიდე. ვაღვიძებ პეტიას, უნდა გამომყვეს, დახმარება მჭირდება… ყველაზე ბნელ კუთხეში გპოულობთ. თან გაქვს გიტარა და ჩემოდანი… მატარებელზე დაგვიანებულ მგზავრს ჰგავხარ.
ჩვენს კეთილ ექიმ პოლ ონიგმანს აღარაფერი შეუძლია. აუცილებელია შენი საავადამყოფში გადაყვანა…
დერეფანში ვდგავარ. ექიმი დიუგარენი მიახლოვდება და მეკითხება:
- ამჯერად ვინ არის შენი?
- მეუღლე.
- საწყალი…
ასე იმიტომ მკითხა, რომ რამდენიმე წლის წინ სწორედ ამ კლინიკაში ჩემი უფროსი ვაჟი მოვიყვანე სამკურნალოდ. ისიც ნარკოტიკების მომხმარებელი იყო.
გადის დრო. გონს მოდიხარ. სინდისის ქენჯნას გრძნობ, გრცხვენია ჩემი და იწყება ჩვენი გულახდილი საუბარი.
ექიმები მირჩევენ, მოგათავსო სპეციალურ კლინიკაში, მაგრამ უარს ვამბობ. იქნებ უნდა დავთანხმებულიყავი? მაგრამ შემეძლო კი, შემეზღუდა შენთვის თავისუფლება, რომელსაც სიცოცხლეზე მეტად უფრთხილდებოდი ყოველთვის?
- ერთ რამეს გთხოვ, - მეუბნები შენ, - წავიდეთ აქედან, მარტო, ორნი, შორს… შენ განმკურნავ მე, როგორც ყოველთვის…
და აი, ჩვენ სამხრეთ საფრანგეთში ვართ, ჩემი დის, ოდილის პატარა სახლში. აქ სიჩუმეა… სიცივეც…
სახლში უამრავი დამამშვიდებელი აბია, რომელიც უკვე ვეღარავის ამშვიდებს, ჩვენ ირგვლივ - უსაზღვრო სივრცე, რომელიც შენში მხოლოდ სიცარიელის შეგრძნებას იწვევს. ყველაზე ტკივილიანი კი შენი ფრაზაა:
- მე წავალ. მეტი არ შემიძლია. მეტი აღარ მინდა. უკვე ძალიან მიმძიმს… კმარა!
ვგრძნობ, ძალა მეცლება, უძლური ვარ, წინააღმდეგობა გაგიწიო. პოზიციებს ვთმობ.
კვლავ მივემგზავრებით. გზაში თვლემ. ჩემს გონებაში კი შენი უკანასკნელი ლექსის სტრიქონები ხმაურობს.
«ყინული ზევით, ყინული ქვევით,
მე კი შუაში გამომწყვდეული,
იმედს არ ვკარგავ, უნდა გავიჭრა,
მოვიდე შენთან თუნდაც ეული…
ყინულქვეშა ვარ, ვცდილობ, გავბზარო,
გაოფლილს მებრძვის ჩემი ცხოვრება,
მე დავბრუნდები შენთან, ვით გემი
და ყველაფერი მემახსოვრება.
ორმოცი წლისამ ვეღარ გავლიე
ამ საუკუნის მთლად ნახევარი,
თორმეტი წელი შენ გვერდით დავყავ
და დამაწია ბედმა მდევარი.
თუმც სამსჯავროზე წარვდგები ლექსით,
რომელიც შენთვის შემოვინახე,
თორმეტი წელი ერთად ვიარეთ -
ასე ვიმართლებ თავს ღვთის წინაშე»…
ეს ლექსი მხოლოდ ერთხელ წამიკითხე, მაგრამ იგი ჩემს მეხსიერებაში სამუდამოდ ჩაიბეჭდა. ვიხსენებ იმ დაწყევლილ თვეებს, კინოფირივით ვატრიალებ კადრებს უკუღმა. მახსენდება ჩვენი რთული სატელეფონო საუბრები, მერე შენი გაუჩინარება, 23 ივნისს კი ჩემი დის, ოდილის გარდაცვალება… ჩემი სასოწარკვეთა, შენი სურვილი, ჩამოხვიდე და დამამშვიდო, ვიზაზე უარი და შენი გაცოფება. პროტესტი ყველაფრის მიმართ და 23 ივლისს ჩვენი ბოლო საუბარი.
- მე შევეშვი წამლებს. ვიზა მომცეს. 29-ში მოვდივარ. მითხარი, ისევ მიმიღებ?
- ჩამოდი. ხომ იცი, რომ მე ყოველთვის გელოდები.
- გმადლობ, ჩემო საყვარელო…
როგორ ხშირად მესმოდა შენგან ეს სიტყვები… და რამდენი ხანია, არ გაგიმეორებია ისინი ჩემთვის…
მჯერა. ვგრძნობ შენს გულწრფელობას…
8 8 8
ორი დღე სიხარულისგან გონზე არ ვარ, ვადგენ მთელ პროგრამას, როგორ შეგხვდე, დაგამშვიდო, გაგართო. ვალაგებ სახლს, ვყიდულობ პროდუქტებს, მომაქვს ყვავილები, ვლამაზდები.
25 ივლისს, დილის 4 საათზე, მოულოდნელად მეღვიძება. ერთიანად ოფლში ვარ გაწურული. ვანთებ შუქს, საწოლზე ვჯდები. ვხედავ, ბალიშზე სისხლიანი ლაქაა. თურმე უზარმაზარი კოღო გამიჭყლეტია. თვალს ვერ ვაშორებ ამ ლაქას, თითქოს მომაჯადოვა. გადის საკმაოდ დიდი დრო და როცა ტელეფონი დარეკავს, უკვე ვიცი, რომ ეს შენ არ ხარ, რომ სხვის ხმას გავიგონებ.
- ვალოდია გარდაიცვალა!
მორჩა… ეს არის უცნობისგან ნათქვამი ორი სიტყვა…
შენ ყინულის ლოდმა გაგგუდა, ვერ შეძელი მისი დამსხვრევა…
გაგრძელება იქნება